علوم انسانی, هوش مصنوعی
تحلیل فقهی و حقوقی قراردادهای هوشمند بر بستر بلاک‌چین در نظام حقوقی ایران
تحلیل فقهی و حقوقی قراردادهای هوشمند بر بستر بلاک‌چین در نظام حقوقی ایران
این موضوع یکی از مباحث نوظهور در فقه و حقوق است و می‌تواند برای دانشجویان رشته‌های حقوق، فقه و مبانی حقوق اسلامی، علوم سیاسی و مدیریت فناوری اطلاعات به‌عنوان موضوع پایان‌نامه یا رساله بسیار جذاب و کاربردی باشد. با توجه به توسعه فناوری بلاک‌چین و ورود آن به معاملات دیجیتال، بررسی ابعاد فقهی و حقوقی قراردادهای هوشمند یک ضرورت علمی محسوب می‌شود که می‌تواند به تکمیل چارچوب حقوقی و تقویت پژوهش‌های مرتبط کمک کند.
تعریف و اهمیت قراردادهای هوشمند
قراردادهای هوشمند (Smart Contracts) به توافقاتی گفته می‌شود که بر بستر فناوری بلاک‌چین منعقد و اجرا می‌شوند. در این نوع قرارداد، شرایط توافق به‌صورت خودکار و بدون دخالت واسطه اجرا می‌گردد. از جمله مزایای این فناوری می‌توان به افزایش شفافیت، کاهش هزینه‌ها و سرعت در اجرای تعهدات اشاره کرد. با این حال، اجرای این قراردادها در نظام حقوقی ایران با چالش‌هایی همراه است، از جمله عدم تطابق کامل با اصول فقه امامیه و نبود قوانین جامع.
ابعاد فقهی قراردادهای هوشمند
در فقه امامیه، صحت قراردادها بر اصولی همچون ایجاب و قبول، قصد و رضا، مشروعیت موضوع و مالیت داشتن معامله استوار است. در قراردادهای هوشمند، این اصول باید در فضای دیجیتال بازتعریف شوند. برای مثال:
- ایجاب و قبول: این فرآیند به‌صورت دیجیتال و رمزنگاری‌شده انجام می‌شود.
- قصد و رضا: احراز رضایت طرفین در بستر دیجیتال نیازمند ابزارهای جدید برای تأیید هویت است.
- مشروعیت موضوع: موضوع قرارداد باید با مبانی فقهی تطابق داشته باشد و از نظر شرعی قابل قبول باشد.
بررسی دقیق این موارد نشان می‌دهد که اگرچه قراردادهای هوشمند دارای مزایایی نظیر سرعت و شفافیت هستند، اما مسائل فقهی مانند احراز هویت طرفین، تحقق شروط ضمنی و امکان اعمال خیارات در این قراردادها نیازمند تبیین بیشتری است.
چالش‌های حقوقی در نظام حقوقی ایران
قانون تجارت الکترونیک ایران، چارچوبی کلی برای معاملات دیجیتال ارائه می‌دهد؛ اما درباره قراردادهای هوشمند، همچنان با خلأهای قانونی مواجه هستیم. برخی چالش‌های حقوقی عبارتند از:
- اثبات قرارداد: در قراردادهای هوشمند، هویت طرفین و وقوع ایجاب و قبول به‌صورت دیجیتال ثبت می‌شود. این امر ممکن است با مشکلاتی در احراز هویت و اثبات در دادگاه روبه‌رو شود.
- حل اختلاف: در صورت بروز اختلاف، تعیین مرجع صالح برای بررسی قراردادهای دیجیتال در بستر بلاک‌چین، یکی از چالش‌های بزرگ حقوقی است.
- خلأهای قانون‌گذاری: تاکنون مقررات خاصی برای پذیرش و اجرای قراردادهای هوشمند در نظام حقوقی ایران تدوین نشده است.
تطبیق با قواعد فقهی
یکی از مسائل کلیدی در قراردادهای هوشمند، بررسی تعارضات فقهی و حقوقی است. برای مثال:
- خیارات: اجرای خودکار قرارداد، امکان اعمال برخی خیارات مانند خیار غبن یا خیار تدلیس را محدود می‌کند.
- غیرقابل تغییر بودن: کدهای قرارداد هوشمند پس از ثبت در بلاک‌چین، تغییرناپذیر هستند. این ویژگی با اصل امکان اصلاح و بازنگری در قراردادهای سنتی در تضاد است.
راهکارهای پیشنهادی
- تدوین قوانین شفاف: تنظیم قوانین جدید یا اصلاح قوانین موجود برای پذیرش قراردادهای هوشمند.
- ایجاد مراکز داوری تخصصی: راه‌اندازی مراکزی برای حل و فصل اختلافات ناشی از قراردادهای هوشمند.
- ارتقای امنیت: استفاده از پروتکل‌های پیشرفته برای افزایش امنیت قراردادها و کاهش احتمال هک.
- آموزش تخصصی: برگزاری دوره‌های آموزشی برای حقوقدانان و کارشناسان فقهی به‌منظور آشنایی با فناوری بلاک‌چین.
نتیجه‌گیری
قراردادهای هوشمند بر بستر بلاک‌چین، پتانسیل بالایی برای تحول در نظام حقوقی و اقتصادی ایران دارند؛ اما برای بهره‌گیری از این ظرفیت‌ها، باید چالش‌های فقهی و حقوقی به‌طور دقیق بررسی شود. موضوع بررسی فقهی–حقوقی قراردادهای هوشمند بر بستر بلاک‌چین در نظام حقوقی ایران می‌تواند به دانشجویان و پژوهشگران کمک کند تا با ارائه راهکارهای علمی و عملی، به توسعه قوانین و مقررات مرتبط کمک کنند و مسیر جدیدی را در پژوهش‌های حقوقی و فقهی بگشایند.
به کانال ما در تلگرام بپیوندید
ما را در روبیکا دنبال کنید
کانال ایتا ما را دنبال کنید
